Đền Đức Hoàng tọa lạc giữa rừng cây ven hồ Diệu Ốc. Tương truyền, nơi đây là 1 trong 8 cảnh đẹp nổi tiếng của Đông Thành nhị huyện xưa. Đền được xây dựng từ thời nhà Trần để thờ vị tướng đã có nhiều chiến công hiển hách trong cuộc kháng chiến chống quân Nguyên. Ông là Hoàng Tá Thốn, tự Hoàng Minh, hiệu Tô Đại Liêu, quê làng Vạn Phần (nay là xã Diễn Vạn, huyện Diễn Châu). Thời niên thiếu, ông có sức khỏe hơn người, rất giỏi võ và đặc biệt có tài bơi lội. Khi quân Nguyên Mông xâm lược nước ta, ông được sung vào đội thủy binh thiện chiến của nhà Trần, được Hưng Đạo Đại Vương chiêu làm nội thư gia, giúp việc binh thư dưới trướng. Ông đã có nhiều công lao trong đánh giặc ngoại xâm, lừng lẫy nhất là cuộc chiến trước sông Bạch Đằng năm Mậu Tý 1288. Ông được cấp ấn phủ, thống lĩnh hàng vạn quân cùng tàu thuyền, dùng chiến thuật đục thuyền địch nên quân Nguyên bị đại bại, tướng giặc Thoát Hoan phải chạy về nước, ô Mã Nhi bị bắt sống. Sau chiến dịch Bạch Đằng, vua Trần Nhân Tông sắc phong ngài là Sát hải đại vương.
Sau khi đánh tan quân Nguyên Mông, ngài tiếp tục thống lĩnh các đạo thủy quân coi giữ 12 cửa biển. Trong một lần đi tuần ven biển, ngài bị bệnh và qua đời vào đúng ngày mùng một Tết Nguyên đán tại Cửa Trào (Hoằng Hóa – Thanh Hóa), triều đình đã đưa thi hài của ngài về an táng tại quê nhà.
Theo các sử liệu, Hoàng Tá Thốn không những có tài thao lược trong đánh giặc mà còn có công lớn trong việc chiêu dân, mở đất, lập làng… nên được nhân dân nhiều địa phương tôn làm Thành hoàng. Tại đền còn phối thờ thần rắn, Bạch Y công chúa và Mẫu Liễu Hạnh. Đền Đức Hoàng có 3 tòa: thượng, trung và hạ điện, quy mô kiến trúc không lớn nhưng cổ kính, linh thiêng, trở thành nơi sinh hoạt văn hóa tâm linh, đậm đà bản sắc văn hóa của vùng quê xứ Nghệ.
Lễ hội đền Đức Hoàng được tổ chức vào ngày 30/1 – 1/2 (âm lịch) hằng năm, thu hút đông đảo nhân dân trong vùng và du khách thập phương đến tri ân, thăm viếng.
Với những giá trị lịch sử văn hóa, Nhà nước đã công nhận đền Đức Hoàng là di tích lịch sử – văn hóa cấp quốc gia.
Theo: Theo Lê Kế Hùng (baomoi.com)
